Z dziejów Rogoźna...
Nazwa miasta pochodzi od rogoży (pałki wodnej).
Najstarsze ślady grodziska wczesnośredniowiecznego pochodzą z VIII - IX w.
W 1248 r. Rogoźno było już ośrodkiem kasztelanii, zaś w roku 1280 król Przemysław II nadał mu prawa miejskie magdeburskie. Wiek XVI i początek XVII - to okres dużego rozwoju gospodarczego. W latach 1655-1656 miasto okupowane przez Szwedów zostało mocno złupione. Poprawa stanu gospodarczego nastąpiła w XVIII w. W 1793 r. Rogoźno przeszło pod panowanie Prus, zaś w latach 1807-1815 należało do Księstwa Warszawskiego (burmistrzem był wówczas Onufry Dutkiewicz ze znanej rodziny rogozińskiej). Druga połowa XIX w. przyniosła miastu ponowny rozwój. Miasto uzyskało połączenie kolejowe z Poznaniem i Piłą, zbudowano gazownię, rzeźnię, stolarnię i fabrykę maszyn młyńskich. Powstały liczne instytucje i organizacje, a także dwie szkoły średnie. Rano 1 stycznia 1919 r. powstańcy wielkopolscy z Rogoźna oswobodzili miasto. W II Rzeczypospolitej miasto przeżywało stagnację do roku 1936, w którym nastąpiło ożywienie gospodarcze. II wojna światowa - to okres martyrologii dla jego mieszkańców. Ponowne ożywienie gospodarcze Rogoźna nastąpiło po roku 1960, kiedy to rozbudowano znacznie przemysł i budownictwo mieszkaniowe.
Na terenie dzisiejszej gminy Rogoźno nie prowadzono wiele badań archeologicznych zakrojonych na szeroką skalę, większość znalezisk była odkryta przypadkowo przy okazji robót ziemnych lub innych tym podobnych prac. Najwcześniejsze ślady z okolic Rogoźna to pozostałości dwóch obozowisk w Budziszewku na północ od obecnej wsi w pobliżu rzeki Małej Wełny. Znaleziono tam pojedyncze egzemplarze rdzeni z odłupniami, rylce, drapacze oraz liczne wióry i odłupki z krzemienia kredowego bałtyckiego, stanowiące przykłady prymitywnych narzędzi myśliwych i zbieraczy. Pochodzą one z ostatniego okresu paleolitu (12000-8000 p.n.e.). Z okresu mezolitu (8000 - ok.. 4200 p.n.e.) zostały odkryte w Rogoźnie, Rudzie i w Owczych Głowach narzędzia wykonane z krzemienia bałtyckiego. W Rudzie znaleziono też część płyty kamiennej do polerowania krzemiennych narzędzi. Ze starszego neolitu (4200-3500 p.n.e.) są dwa znaleziska w Parkowie i Rogoźnie z kultury ceramiki wstęgowej. Środkowy neolit (3500-2500 p.n.e.) reprezentują osady w Owczych Głowach, Rogoźnie, Budziszewku, Dziewczej Strudze, Władyszynie i Międzylesiu. Z okresu brązu (1000 - 650 p.n.e.) pozostawiła też ślady ludność kultury łużyckiej. Znaleziono też ślady innych młodszych kultur archeologicznych takich jak: kultura pomorska, kultura grobów kloszowych.
Najstarsze źródła pisane.
Dokument z roku 1248 w którym wymieniony jest Gneomir castelanus de Rogozna świadczy o istnieniu kasztelani rogozińskiej. W dokumencie z 1251 roku jest informacja, że Przemysław II nadał prawo lokacyjne Kostrzynia na wzór prawa używanego w Rogoźnie. Dokument lokacyjny Rogoźna wystawiony przez Przemysła II pochodzi z 1280 roku. W przywileju tym wspomina się, że zasadźcami są Jan i Piotr Dedz ówcześni właściciele miasta. Miasto lokowane było na prawie niemieckim, jakie obowiązywało też w Poznaniu. Przemysł II wybudował tu zamek modrzewiowy, o którym wspomina Jan Długosz w swej pracy pod tytułem „Historia Polonica". Władca Wielkopolski lubił Rogoźno. Często tu przebywał świadczą o tym dokumenty z lat 1284 i 1286. Ostatni udokumentowany pobyt króla to 8 lutego 1296 roku, kiedy to został zdradziecko zamordowany, o czym wspomina prawie każdy podręcznik historii.
W 1306 Rogoźno i prawie cała Wielkopolska dostaje się pod panowanie Henryka III Głogowskiego. Panowanie głogowian przyczynia się do rozwoju miasta. Następne rządy obejmuje Władysław Łokietek, co też sprzyja rozwojowi miasta, przykładem tego może być nadanie 24.06.1326 mistrzowi Janowi z Rogoźna kuźni poruszanej siłą wody we wsi Ruda gdzie też wydobywano rudę żelaza.
Rok 1360 potwierdza istnienie kasztelańskiego miasta, które aż do rozbioru w 1795 było siedzibą starostwa. W 1365 miasto jest w posiadaniu Ulryka von der Ost z Drezdenka. Z herbu tej rodziny wywodzi się klucz, który do chwili obecnej stanowi część herbu miasta Rogoźna. 24.06.1405 Władysław Jagiełło odbiera miasto i okoliczne wioski z rąk von der Osta i nadaje miastu nowe przywileje. Król Jagiełło buduje tu zamek, młyny, sukiennice i ratusz, w czasie pobytu sierpniu 1423 mianuje wójta Dobrogosta sędzią miejskim. Władysław Warneńczyk za pożyczkę 300 grzywien zastawia miasto staroście Andrzejowi z Kretkowa.
W 1458 miasto wystawia do oblężenia Malborka aż 15 pieszych. Więcej jedynie wystawiły Poznań 60 i Kalisz 30 pieszych. W 1512 roku miasto przechodzi na własność Mikołaja z Kretkowa za sumę 5900 marek w srebrze i 1500 dukatów. Od 1523 miasto ma przywilej trzech jarmarków. W latach następnych miasto przeżywa liczne pożary. Zygmunt Stary oddaje miasto w dożywocie Królowej Bonie. Miasto coraz bardziej podupada, W 1568 roku wyludnia je zaraza. Stefanowi Batoremu miasto kupuje podwody (wozy) za 45 florenów, podczas gdy Oborniki tylko za 32,10 florenów. Opat klasztoru z Wągrowca odmówił zakupu podwód. Koniec XVI wieku obfituje w nadania praw i przywilejów rzemieślnikom z Rogoźna pierwsi otrzymali je szewcy następnie piwowarzy, bednarze, kuśnierze, kowale, powroźnicy, kaletnicy, kotlarze, stelmachowie, kołodzieje, i krawcy.
W czasie „potopu" szwedzkiego Rogoźno niechlubnie zapisało się w historii, mianowicie 25 lipca 1655 roku w Ujściu starosta rogoziński Andrzej Karol Grudziński wraz z Wojewodą poznańskim Krzysztofem Opalińskim poddają 17 tysięcznej armii szwedzkiej 15 tysięczną armię Pospolitego Ruszenia w zamian za swobody szlacheckie i wyznaniowe. 26.07.1655 w Rogoźnie nastąpiło uroczyste powitanie Szwedów na ziemi wielkopolskiej. Starosta rogoziński Karol Grudziński witał uniżenie króla Szwedów Karola X Gustawa oraz oddziały szwedzkie Wittenberga. Starosta Grudziński zmył jednak hańbę w rok później przystępując do walki ze Szwedami pod dowództwem Stefana Czarneckiego. W 1750 roku Władysław Szołdrski starosta rogoziński nadaje przywilej lokacyjny Nowemu Miastu a król August III potwierdza go 22 sierpnia 1750 r. Nowe Miasto miało swój herb, rynek i ratusz. Miasta istnieją jako odrębne organizmy aż do 16 lipca 1794 r. kiedy rządy zaboru pruskiego połączyły oba miasta w jedno.
W 1806 roku mieszkańcy z radością witają wojska Napoleona i rwą się do walki. Na terenie Wielkopolski tworzą się cztery pułki w Gnieźnie, Kościanie, Rawiczu i Rogoźnie. 17 stycznia 1807 II Pułk Piechoty z Rogoźna liczy: 1 pułkownik, 5 kapitanów, 8 poruczników, 6 podporuczników i 1549 szeregowców.
Po klęsce Napoleona w Rosji pod Rogoźnem rozegrała się bitwa między będącym w odwrocie Czwartym Pułkiem Nadwiślańskim dowodzonym przez francuskiego generała Girarda a wojskami rosyjskimi dowodzonymi przez Woroncewa i Czernyszewa. Bitwa rozegrała się na wzgórzu o nazwie Koci Sad.
Po Kongresie Wiedeńskim 1815 Rogoźno znajduje się w powiecie obornickim województwie Poznańskim należącym do Prus. Miasto liczy wtedy 3775 mieszkańców Po kolejnych pożarach w latach 1816 i 1823 miasto podupada. W czasie Powstania Listopadowego 1830 wielu mieszkańców miasta i okolicy idzie do walki i bierze udział we wszystkich bitwach. Po powrocie czekały ich represje ze strony prusaków.
W 1873 w Rogoźnie powstaje Bank Ludowy, w 1874 Straż Ogniowa, w 1879-96 buduje się linie kolejowe Poznań-Piła i Wągrowiec - Krzyż, następne nowe obiekty to Gazownia, Rzeźnia. W 1896 powstaje zakład budowy młynów i fabryka maszyn Karola Kuhla. Wszystkie te obiekty przyczyniły się znacznie do rozwoju miasta. W 1902 i 1906-7 wybuchają strajki szkolne w szkołach rogozińskich przeciwko germanizacji.
W 1914 roku Rogoźno liczy 6000 mieszkańców. Podczas I Wojny Światowej rogoźnianie zmuszeni byli walczyć po stronie niemieckiej jako obywatele Prus. W dniu 26 grudnia przez Rogoźno przejeżdża pociąg z Gdańska, w którym jedzie Ignacy Paderewski. Na miejscowym dworcu ma miejsce incydent, kiedy to władze niemieckie usiłują powstrzymać Paderewskiego przed dalszą podróżą do Poznania. Próba się nie udaje. Paderewski przemawia w Poznaniu i w konsekwencji 27 grudnia 1918 roku wybucha Powstanie Wielkopolskie. W Rogoźnie powstanie to rozpoczęło się w sylwestrową noc 31 grudnia 1918. Powstańcami dowodził por. Antoni Biskupski. Następnego dnia miasto było już wolne. Powstańcy rogozińscy jeszcze wiele razy wsławili się swymi czynami między innymi zdobyciem wozu pancernego w Budzyniu oraz wyzwoleniem Budzynia, Ryczywołu i Chodzieży.
Od tego czasu Rogoźno znowu jest polskim miastem. 14 września 1925 r. Był tutaj prezydent Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski natomiast 21,24 i 27 lipca 1927 w Rogoźnie przebywa prezydent państwa Ignacy Mościcki. W tym też roku zaczyna ukazywać się „Kurier Rogoziński" pismo dla miasta i okolicy.
Druga wojna światowa 1939 - 1945
7 września 1939 roku do miasta wkraczają oddziały Wermachtu pod dowództwem Paula Linckera i tak zaczyna się okres okupacji hitlerowskiej. 8 września miejscowy młynarz Jakub Rhiel jako niemiecki nowy burmistrz usuwa polskie nazwy ulic, zamyka szkoły, konfiskuje biblioteki, burzy synagogę i rozbiera dzwonnicę przy kościele św. Wita. Likwiduje cmentarz żydowski a nagrobków używa do brukowania ulic.
Mieszkańcy Rogoźna i okolic czynnie przeciwstawiali się wrogowi biorąc udział w walkach z okupantem na wszystkich frontach II wojny światowej tych wschodnich i tych zachodnich. Byli między innymi: pod Lenino, Stalingradem, w Powstaniu Warszawskim, pod Monte Casino, na wzgórzach Falaise, wyzwalali Gandawę i Bredę byli też na wodach Morza Północnego oraz Atlantyku. W czasie wojny miasto nie zaznało wiele zniszczeń poza wymienionymi na wstępie było też jedno bombardowanie już po wyzwoleniu miasta 24 stycznia, straty: cztery zburzone domy i jedna osoba zabita. Miasto wyzwolone zostało 23.01.1945 r. we wtorek o godzinie 9 rano, przez radziecką samodzielną jednostkę czołgów II Armii Pancernej Gwardii wchodzącej w skład I Frontu Białoruskiego.
Po 1945
Po wojnie szybko miasto zaczyna żyć nowym życiem. Uruchamiane są już jako państwowe fabryki. Już w lutym 1945 pracuje fabryka maszyn młyńskich, w maju fabryka mebli. Już w kilka dni po wyzwoleniu rozpoczynają się lekcje w pierwszej szkole, kierownikiem zostaje Tadeusz Budnik. W ślad za nią ruszają następne szkoły, aktywuje się rzemiosło i handel. Zachodzi wiele zmian administracyjnych. Wdrażana jest reforma rolna na wsi. Ten trudny okres zaznaczył się wieloma wyrzeczeniami ze strony ludności cywilnej.
Od 1975 roku Rogoźno i gmina należą do nowego województwa pilskiego. Od zakończenia wojny do końca lat osiemdziesiątych rozwijał się tutaj przemysł maszyn rolniczych oraz przemysł meblowy. Fabryka Maszyn Rolniczych Rofama w szczytowym okresie zatrudniała ponad półtora tysiąca ludzi. Były też dwie Fabryki Mebli oraz wiele mniejszych zakładów. Nowa rzeczywistość lat dziewięćdziesiątych powoli doprowadziła do upadku przemysłu maszyn rolniczych, następnie upadały też inne zakłady i mimo że w ich miejsce powstawały nowe już prywatne firmy to Rogoźno przestało być miastem przemysłowym i gmina stała się typowo rolniczą gminą na prowincji wielkopolskiej. Obecnie znowu istnieją tu dwie fabryki mebli i kilka mniejszych zakładów, jednak nadal panuje tu wielkie bezrobocie.
Od 1999 roku gmina Rogoźno w wyniku zmian administracyjnych kraju wchodzi w skład powiatu obornickiego.
|
